Ekosistem Ekoloji ve Ekolojideki Temel Kavramlar, Ekosistemde Canlıları Etkileyen Faktörler konu anlatımı.

Konu ile ilgili temel kavramlar nelerdir? Öncelikli olarak bunları tanımaya çalışalım.

Ekoloji : Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle etkileşimini inceleyen bilim dalıdır.
Ekosistem: Belirli bir bölgede birbirleriyle etkileşim halinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu sisteme ekosistem denir.
Habitat: Bir türe ait bireylerin yaşamını en iyi şekilde sürdürebildiği doğal yaşam alanıdır. Yani canlının doğadaki adresidir.
Ekolojik niş: Bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde sahip olduğu veya yapmak zorunda bulunduğu bütün sorumlulukları ve işlevlerine ekolojik niş denir.
Popülasyon: Belirli bir bölgede yaşayan aynı türe ait olan bireylerin oluşturduğu topluluğa popülasyon denir.
Tür: Ortak bir atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer organlara sahip, çiftleşebilen ve çiftleştiklerinde verimli döller oluşturabilen bireylere tür denir.
Komünite: Belirli bir bölgede bütün popülasyonların oluşturduğu topluluğa komünite denir.
Biyotop: Komüniteyi oluşturan canlıların yaşamını devam ettirebilmek için ihtiyaç duyduğu coğrafik alandır.
Ekoton: Komüniteler arasındaki geçiş bölgeleridir.
Biyosfer: Yeryüzünde canlıların yaşadığı alanın tümüne biyosfer denir.

Ekosistemde Canlıları Etkileyen Faktörler

Ekosistemi canlı ve cansız elemanlar oluşturur. Canlı elemanlara biyotik, cansız elemanlara abiyotik elemanlar denir.>

1. Abiyotik Faktörler

Abiyotik faktörler, canlıların yaşamlarını devam ettirebilecekleri çevresel koşullardır. Belirli bir çevrede hangi türlerin yaşayabileceğini belirler.
Işık, iklim, sıcaklık, su, pH, toprak ve mineraller vb. abiyotik elemetlerdendir.

a. Işık

Dünyadaki bütün canlıların enerji kaynağı güneştir. Güneşten dünyaya ulaşan güneş ışınlarının bir bölümü, bitkiler ve klorofil içeren canlılar tarafından fotosentez için kullanılır. Ortama ulaşan ışığın miktarı bitkilerin yeryüzündeki dağılımını etkiler. Işık ayrıca birçok canlının çoğalma, göç etme gibi yaşamsal etkinliklerinin düzenlenmesine yardımcı olur. Ekolojik açıda ışığın kalitesi, şiddeti ve süresi önemlidir.
Güneşten yeryüzüne ulaşan mor ötesi, kızıl ötesi ışınlar DNA yapısını bozmaktadır. Buna bağlı olarak canlıda kalıtsal değişiklikler ve bağışıklık sisteminin bozulması gibi tehlikeli durumlar ortaya çıkar.

b. Sıcaklık

Sıcaklık canlılardaki biyokimyasal ve fizyolojik faaliyetler üzerinde etkilidir. Canlılık olaylarını gerçekleştiren enzimlerin yapısı ve çalışma hızı sıcaklıktan etkilenir. Aynı zamanda sıcaklık iklimsel değişmenin oluşmasında, atmosferdeki hava hareketlerinde de etkilidir. Canlıların yaşamında ve ekosistemde yayılış alanları genellikle sıcaklığın kontrolü altındadır.
Sıcaklık bitkilerin çiçek açmasını, yapraklarının dökülmesini ve bitki davranışlarını etkiler.Sıcaklık hayvanların dış görünüşünü, vücut büyüklüğünü etkiler. Sıcaklık değişimleri bazı hayvanlarda göç etme, kış uykusu, yaz uykusu ve gece aktif olmak gibi davranışlara yol açar.

c. İklim

Uzun zaman aralığında belirli bir bölgede etkili olan atmosfer koşullarına iklim denir. Bir bölgenin iklimini o bölgenin ekvatora olan uzaklığı, deniz seviyesinden yüksekliği, denize uzaklığı, yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü vb. belirler.
Canlılar iklimsel değişimlerden etkilenirler. İklim, canlıların gelişimini, üremelerini ve davranışlarını şekillendirir.

d. Toprak ve Mineraller

Toprak, çürümüş bitki ve hayvan kalıntıları gibi organik maddelerden; parçalanmış kaya ve çeşitli minerallerin bulunduğu organik maddelerden oluşur. Siyah ve koyu kahverengi topraklar, organik madde ve azot bakımından zengindir.
Toprak bitkilerin gelişmesi için gerekli olan su ve mineralleri içerdiği gibi onların kökleriyle tutunabilecekleri sağlam bir temeli de oluşturmaktadır. Ayrıca birçok hayvan ve mikroorganizmalar için yaşama ortamıdır. üzerinde yetişen bitki örtüsü ve o alanda yaşayan hayvanlar toprağın özelliklerine göre dağılım gösterir.
Toprağın ekolojik dengesinin korunabilmesi için toprak yapısına uygun ekim yapılmalı, hey yıl farklı tür bitkiler sıra ile ekilmeli, gübre kullanılmalıdır.
Topraktaki mineraller bitkiler tarafında suda çözünmüş olarak alınır ve o bölgede yetişen bitki türlerini etkiler.Hayvanlarda mineral ihtiyacını genellikle bitkiler ya da diğer hayvanları yiyerek karşılar.

e. Su

Bir bölgedeki suyun miktarı ve mevsimlere göre dağılışı, bitkilerin yayılışını ekiler. Yağış alan bölgelerde ormanlar ve çayırlar daha çok gelişir. Yağışı az olan kurak bölgelerde tek yıllık ve genellikle tohumda üreyen bitkiler yer alır.
Bitkilerde su eksikliği, fizyolojik aktiviteleri olumsuz etkiler. Enzim çalışmalarının düzenlenebilmesi için hücre sitoplâzmasında belirli oranda su bulunması gerekir. Sıcak havalarda bitkilerde terleme olayı ile ısı uzaklaştırılarak, bitkide sıcaklığın kontrolü sağlanır.
Hayvanlarda da su miktarının dengede tutulması yaşamsal faaliyetleri düzenlenmesinde önemlidir. Hayvanlar su gereksinimi içme yoluyla ya da besinlerdeki sudan sağlar.

f. Ortam pH’ si

Ortam pH’ı canlıların yaşamsal faaliyetlerini etkiler. Bilinçsizce kullanılan tarım ilaçları ve gübreler, asit yağmurları, kimyasal atıklar, çöp ve kanalizasyon atıkları pH değişikliklerine neden olur.
Toprak pH’ sının değişimi bitkileri ve bunlarla beslenen diğer canlıları etkiler. Sucul ortamdaki pH değişiminde de algler, planktonlar, balıklar, su bitkileri gibi canlılar etkilenebilir.

2. Biyotik Faktörler

Bir ekosistemde bulunan canlı varlıkların hepsine biyotik faktör denir. Her komünite ekolojik nişlerine göre üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üçe ayrılır. Ekosistemdeki canlılığın devamı biyotik faktörler arasındaki ilişkinin devamlılığına bağlıdır.

a. Üreticiler

İnorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendi besinleri üreten canlılara üreticiler (ototrof) denir.
Üreticilerin büyük bir kısmı güneş ışığını kullanarak fotosentez yapar ve organik madde sentezini gerçekleştirir. Bitkiler, siyanobakteriler, öglena, algler bu gruba örnektir. Karasal ekosistemde bitkiler, su ekosistemlerinde ise algler ve siyanobakteriler üretici canlı gruplarıdır.
Bazı üreticiler ise kimyasal enerjiyi kullanarak kemosentez olayı ile organik madde sentezler. Kemosentetik bakteriler bu gruba örnektir.
Üreticiler besin maddelerini üretmenin yanında, atmosferdeki oksijen ve karbon dioksit dengesini koruma bakımından da oldukça önemlidir. Ayrıca bitkiler toprağın üst kısmını yutarak erozyonu önlemede etkilidir.

b. Tüketiciler

Besinleri dışarıdan hazır olarak alan canlılara tüketici (heterotrof) denir. Hayvanlar, mantarlar, bazı protistler ve bazı bakteriler tüketicidir. Heterotroflar tükettikleri besin tipine göre gruplandırılır.
Herbivorlar (otçullar) bitkisel besinler ile beslenen canlılardır. Tavşan. Sincap, deve herbivor canlılara örnek verilebilir.
Karnivorlar (etçil) hayvansal besinler ile beslenen canlılardır. Kaplan, kartal karnivor canlılara örnektir.
Omnivorlar ( karışık beslenenler) hem bitkisel, hem hayvansal besinlerle beslenen canlılardır. İnsan, domuz, ayı, fare, omnivor canlılara örnek verilebilir.

c. Ayrıştırıcılar

Canlıların atık organik moleküllerini ve ölü kalıntılarını inorganik moleküllere parçalayan organizmalara ayrıştırıcılar (saprofitler) denir. Bakteri ve mantarlar ayrıştırıcıdır. Bu canlılar organik maddeleri inorganik hale getirerek yeniden üreticilerin kullanımına sunar. Böylece ekosistemde madde döngüsüne katkıda bulunur.

** Üreticiler olmaz ise ekosistemde besin üretimi gerçekleşmez.
** Ayrıştırıcılar olmaz ise organik maddeler çevrede gittikçe birikecek temel besin maddeleri ekosisteme geri kazandırılamayacaktır.
** Tüketiciler olmaz ise ekosistemde madde aktarımı sağlanamayacaktır.

Etiketler: biyoloji 10, Ekosistem Ekoloji ve Ekolojideki Temel Kavramlar, Ekosistemde Canlıları Etkileyen Faktörler konu anlatımı
Eklenme Tarihi: 11 Mayıs 2014