Tekerlemeler

 

Uyaklarla oluşturulan, ses ve söz oyunları ile birbirine bağlanan, genelde iç ahenk olarak şiir fakat görünüm olarak düz yazı şeklinde olan, çoğu zaman gerçek dışı ve saçma söz ve düşüncelerin sıralanması yoluyla meydana getirilen sözlü halk edebiyatı ürünlerine tekerleme denilmektedir. Tekerlemelerin belli bir ana fikri veya konusu yoktur. Zaten çoğunlukla saçma ve gerçek dışı düşünceler sıralandığından pek mantığa uyan eserler değildir. Ancak gerçek dışı düşüncelerle mantık dışı sonuçlara varılarak, kişileri hem şaşırtır hem de eğlendirir. Uyaklarla elde edilen keyifli bir söz dizisi olan tekerlemeler, bir nevi ahenkli söz kurgusu niteliğindedir.

Tekerlemelerin kişinin ilgisini dağıtmamak ve peşi sıra gelen anlatıya hazırlamak gibi bir ön görevi de vardır. Masal tekerlemeleri aslında böyledir. Masal tekerlemeleri genellikle masalın başında söylenir ve kişide ilk dikkati çekerek insanları anlatılacak olan masala hazırlar. Ancak masalın ortasında veya sonunda anlatılan tekerlemeler de olmaktadır. Masal tekerlemeleri daha çok kalıplaşmış kısa veya uzun söz kurgusudur. Tekerlemelerin birden çok türü bulunmaktadır. Masal tekerlemeleri, tören tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri, bağımsız tekerlemeler gibi türleri vardır. Tekerlemeler genellikle üç unsur üzerine kurulur. Söz yinelemeleri, uyaklar ve olağanüstülükler tekerlemelerin 3 temel unsurudur. Tekerlemelerin en eski kullanımlarından biri Niyazi Mısri’ye aittir. Tekerleme kelimesinin kökeni bakımından farklı görüşler vardır.

Bir görüşe göre tekerleme ”teker” sözünden kaynaklanmaktadır. Yani ”tek tek, teker teker , sıra ile söylemek ” anlamlarına gelmektedir. Diğer bir görüşe ise tekerlemeler dinleyicilerin ve seyircilerin dikkatini çekmek amaçlı ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu görüşe göre bir şeyi yuvarlayarak hareket ettirmek ile tekerlemeyi dilde çevirerek hareket ettirmek arasında bir bağlantı bulunmaktadır. Tekerlemenin terim anlamı konusunda da farklı görüşler bulunmaktadır. Ancak tekerleme denildiği zaman akla ilk gelen ”saçmasapan”, ” anlamsız”, ”yarım anlamsız yarı anlamlı” söz gruplardan oluşmasıdır. Bazı görüşler ise tekerlemelerin orta oyunları ve saz şiirleri ile de bağlantısı olduğunu öne sürmektedir.

Tekerlemelerin kaynakları da çok çeşitlidir. Çocuk zihninin serbestliği, hayaller ve düşler, tasavvufi aşk, olağanüstülük, mizah , abartma gibi durumlar aslında tekerlemenin kaynaklarındandır. Tekerlemelerde düşünceler nazım unsurları ile aktarılır. Tekerlemelerde şekil, içeriğin önüne geçmektedir. Tekerlemelerin bazıları soru-cevap veya diyalog şeklinde oluşturulmaktadır. Tekerlemelerden bazılarının çocukların dil ve zeka gelişimine olumlu etki ettiği düşünülmektedir. Kısacası tekerlemeler Türk edebiyatında eğlendiren belli bir kural dahilinde oluşturulmayan, çeşitli dinleti ve yazıları giriş vazifesi gören önemli türlerdir.

Etiketler: tekerlemeler
Eklenme Tarihi: 16 Haziran 2017