TANZİMAT EDEBİYAT’ININ GENEL ÖZELLİKLERİ

Tanzimat edebiyatı, batılı devletlerin azınlıkların haklarını koruma bahanesiyle Osmanlı Devleti içerisinde yürüttüğü faaliyetler sonucunda yayınlanan Tanzimat Fermanı sonrasında ortaya çıkan bir edebiyat akımıdır. İbrahim Şinasi, Namık Kemal , Ziya Paşa, Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem, Nabizade Nazım, Samipaşazade Sezai, Ahmet Mithat Efendi , Ahmet Vefik Paşa, Muallim Naci gibi birçok ünlü edebiyatçı Tanzimat edebiyatının önde gelen isimleridir. Tanzimat edebiyatındaki edebiyatçılar iki görüşe ayrılmıştır. ” Toplum için sanat ” ve ” sanat için sanat ” olmak üzere iki anlayış hakim olmuştur. Toplum için sanat anlayışıyla hareket eden sanatçılara örnek olarak İbrahim Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi gibi edebiyatçılar sayılabilir. ” Sanat için sanat ” anlayışıyla hareket eden edebiyatçılar için Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai gibi isimler örnek verilebilir.

Tanzimat edebiyatının bilhassa ilk döneminde eser veren sanatçılar Fransız edebiyatını örnek almışlardır. Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa klasizm akımından; Namık Kemal le Ahmet Mithat Efendi romantizm akımından, Recaizade Mahmut Ekrem ise Realizm akımından etkilenmiştir. Kısacası bu dönem edebiyatı birçok akımdan izler taşımaktadır. Tanzimat edebiyatının ikinci yarısında eser veren isimler ise daha çok vatan, millet,adalet, hürriyet gibi kavramlar ışığında hareket edip bu kavramlar hakkında eserleriyle halkı bilinçlendirmeye çalışmışlardır. Tanzimat edebiyatı döneminde halk için edebiyat anlayışı hakim olmuştur ve bu anlayışın neticesi olarak edebiyatta konuşma dilinin yazı dili haline getirilmesi desteklenmiştir. Fakat destekledikleri bu olmasına rağmen birçoğu sade dilden uzak bir dilde eserler vermiştir. İkinci dönem edebiyatçıları konuşma dilinden daha da uzaklaşmıştır. Sade dili daha çok makale, roman, mektup, anı ve bir nebze de tiyatro eserlerinde kullanmışlardır. Bu dönem edebiyatında nesirde noktalama işaretleri kullanılmaya başlamıştır.

Divan edebiyatındaki şiirlere hakim olan parça güzelliği yerine bütün güzelliği anlayışı benimsenmiştir. Milli nazım ölçüsünün hece ölçüsü olduğu savunulmakla birlikte şiirlerde daha çok aruz ölçüsü kullanılmıştır. Şiirlerde sosyal öğeler( vatan, millet, hürriyet, medeniyet gibi ), metafizik öğeler (Allah, ruh, ölüm gibi ) , aşk ve tabiat temalarına yer verilmiştir. Tanzimat edebiyatında ortaya konulan eserler oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır. Türk edebiyatında batılı anlamda ilk tiyatro eseri bu dönemde verilmiş olup, İbrahim Şinasi’nin kaleme aldığı 1859 tarihli ”Şair Evlenmesi” adlı eserdir. Bu dönemde ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır. Bu gazeteyi 1860 tarihinde Şinasi ile Agah Efendi çıkarmıştır. Batılı eserler Türkçe diline çevrilmeye başlanmıştır. Yani tercüme eserler ortaya konulmaya başlanmıştır. Batı edebiyatından roman, makale, eleştiri, deneme gibi türler edebiyatımıza bu dönemde girmiştir.